Ostrowski Krystyn (właściwie Krystyn z Ostrowa) h. Rawa (1352–1430), ochmistrz dworu królowej Jadwigi, kasztelan, następnie wojewoda sandomierski, w końcu kasztelan krakowski. Datę jego urodzenia pozwalają ustalić akta procesu polsko-krzyżackiego z r. 1422, w którym to procesie świadkował jako siedemdziesięcioletni. Nie wiadomo, czyim był synem. Jego posiadłość rodową stanowił Ostrów, dzisiejszy Ostrowiec Świętokrzyski. Posiadłość ta rozciągała się na pewno od Szewny na południu po Sudoł (dawniej Suchodół) na północy (1411), a więc rozległością zbliżała się do obszaru administracyjnego dzisiejszego Ostrowca. O. posiadał nadto Samborzec (między Sandomierzem a Koprzywnicą), z którego pisał się tylko sporadycznie (1384, 1424, 1425). Do dóbr przez niego nabytych należałoby zaliczyć Moszczenicę Polską w ziemi bieckiej, sołectwo w Stróży (1415), która wraz z Myślenicami należała do niego jako uposażenie kasztelanii krakowskiej, wieś Pierzchów leżącą na zachód od Bochni, pewne realności w Krakowie, a wreszcie jakieś wsie na Wołyniu, między Włodzimierzem a Łuckiem. Mógł mieć oczywiście inne jeszcze dobra, bezpośrednio źródłowo nie poświadczone. Pierwszą wzmiankę o O-m mamy z r. 1369. Świadkował wówczas na dokumencie jako rycerz; podobnie określony został w r. 1378, a więc nadal urzędu żadnego jeszcze nie piastował. W r. 1383 jest poświadczony jako «castritena Kazimiriensis», w l. 1385 i 1386 jako «tutor Kazimiriensis», co w relacji Długosza oznacza tenutariusza kazimierskiego. Począwszy od marca 1387 (1 III, 19 III) występował przez szereg lat (przynajmniej do 3 X 1394) jako ochmistrz królowej Jadwigi. Nie była to godność tytularna, bo rachunki dworu z tego czasu poświadczają, że istotnie na jego ręce dokonywano wpłat, a więc zapewne czuwał również nad wydatkami i organizacją życia dworskiego. Jeszcze jako ochmistrz królowej został w 2. poł. 1392 r. kasztelanem sandomierskim. Poświadczony jest w tej godności po raz pierwszy 9 XII t.r., natomiast jego poprzednik Krzesław występuje do 6 VI. Począwszy od marca 1406 (7 III i 10 III) O. występuje jako wojewoda sandomierski. Godność tę łączył w l. 1407–9 z urzędem starosty sandomierskiego. Między 17 a 29 V 1410 postąpił na kasztelanię krakowską, na której pozostał do końca życia. Była to godność hierarchicznie najwyższa wśród świeckich urzędów starego typu, która ustępowała de facto tylko przed kształtującymi się urzędami centralnymi, sprawowanymi bezpośrednio przy monarsze. W l. 1411–18 pełnił nadto obowiązki starosty krakowskiego.
Przez blisko 50 lat O. był uczestnikiem ważnych, a nawet najważniejszych wydarzeń państwowych Polski, odgrywając w nich nierzadko pierwszoplanową rolę. Nie wyszedł wprost ze szkoły politycznej Kazimierza Wielkiego, ale wyrastał zapewne w kręgu i pod okiem ludzi, którzy z tym królem współdziałali. Dał się poznać jako uzdolniony i zręczny polityk już w czasach andegaweńskich, skoro konfederacja zawiązana w Radomsku po śmierci króla Ludwika w r. 1384, która ustanowiła na czas bezkrólewia dla każdej z pięciu ówczesnych prowincji polskich specjalne komisje administracji terytorialnej, w skład jednej z nich, a mianowicie sandomierskiej, wprowadziła O-ego. Nie miał on wówczas jeszcze żadnego urzędu, a zatem musiał się wyróżniać zdolnościami i cieszyć zaufaniem szlachty. Szczególne zasługi położył O. około powstania i umocnienia się unii Polski z Litwą. W r. 1385 towarzyszył z całą pewnością – wraz z Włodkiem z Charbinowic i Mikołajem Bogorią – poselstwu litewskiemu udającemu się w sprawie małżeństwa Jagiełły z Jadwigą z Krakowa na Węgry. Z kolei wraz z tym poselstwem udał się na Litwę. W efekcie udanej misji Jagiełło zobowiązał się aktem krewskim (14 VIII 1385), że dokona chrystianizacji Litwy, a ziemie litewsko-ruskie «włączy» do Korony. Po akceptacji aktu krewskiego przez stronę polską zostało wysłane na Litwę nowe poselstwo, w którego składzie – oprócz trzech wymienionych dostojników – znalazł się jeszcze Piotr Szafraniec. W akcie wołkowyskim z 11 I 1386 poselstwo to złożyło zobowiązanie o oddaniu Jadwigi Jagielle za żonę, o wspólnym zjeździe litewsko-polskim dla sfinalizowania unii, przewidzianym na 2 II 1386, a wreszcie o bezpieczeństwie Jagiełły i jego wysłanników na terenie Korony. Poselstwo miało więc rozlegle pełnomocnictwa, co świadczy o jego wysokiej randze. O. pozostał wierny sprawie unii, bo uczestniczył także w późniejszych zjazdach, mających na celu jej umocnienie. Był w gronie dostojników polskich, którzy 11 III 1401, na zjeździe w Radomiu, potwierdzili własnym dokumentem nowe zasady unii (wileńskiej). Brał udział w zjeździe horodelskim 1413 r., umacniającym związek dwu państw i precyzującym jego kształt formalny. O. – wówczas kasztelan krakowski – przyjął do swego herbu Minigajłę, kaszt. wileńskiego. W r. 1420 był wśród dostojników, którzy wraz z królem poręczyli Witoldowi dotrzymanie pokoju i lojalności. Zobowiązali się wystąpić przeciw królowi, gdyby on naruszył ustalone warunki. Pod nie znaną nam dziś datą O. posłował z ramienia króla do jego brata Świdrygiełły.
O. był nie mniej czynny w piętrzących się za panowania Władysława Jagiełły sprawach z zakonem krzyżackim i Luksemburgami. Gdy w r. 1396 Jagiełło wszczął akcję represyjną w stosunku do Władysława Opolczyka, O. poprowadził rycerstwo ku ziemi dobrzyńskiej. Obległ gród Bobrowniki, ale odstąpił od oblężenia, gdy przybyła odsiecz krzyżacka z pełnomocnictwami Wacława Luksemburczyka. W r. 1410, w czasie wyprawy pruskiej, na pięć dni przed bitwą grunwaldzką, został O. powołany przez Jagiełłę do ośmioosobowej rady wojennej, w skład której weszli, oprócz znawców sztuki wojennej, również politycy, jak zwłaszcza arcbp i prymas Mikołaj Trąba. W bitwie grunwaldzkiej O. dowodził 26 chorągwią (tzw. wielką), ale nasuwają się wątpliwości (S. M. Kuczyński), czy osobiście prowadził ją do boju. W zawarciu pokoju toruńskiego z Zakonem z 1 II 1411 O. prawdopodobnie nie uczestniczył, ale znalazł się wśród dostojników, którzy własnymi pieczęciami mieli ze strony Polski ów pokój konfirmować. Dn. 24 II t.r. wszedł w skład ośmioosobowego poselstwa wysłanego do Zygmunta Luksemburczyka z pełnomocnictwami pertraktacji pokojowych. Negocjacje były prowadzone na pewno zręcznie, a w ich efekcie zawarto w r. 1412 z Luksemburczykiem traktat w Lubowli, który przyniósł Polsce korzystny zastaw w postaci grodów spiskich. W r. 1416 był jednym z poręczycieli zawartego przez Jagiełłę i Witolda w Brodnicy zawieszenia broni z Zakonem. W r. 1422 wystąpił jako jeden ze świadków strony polskiej w procesie z Krzyżakami wszczętym z ramienia Stolicy Apostolskiej. Być może współdziałał w zawarciu pokoju melneńskiego z t.r. Również w t.r. posłował w grupie wysokich dygnitarzy w celu pertraktacji z dostojnikami Zygmunta Luksemburczyka. Przygotowano tą drogą grunt pod zjazd Jagiełły z Zygmuntem, odbyty w r. 1423 w Kieżmarku, oraz pod zawarty tam traktat polsko-węgierski, który oznaczał polityczne osamotnienie Zakonu.
O. był nadto uczestnikiem wielu innych wydarzeń swoich czasów. W r. 1387 wziął udział w wyprawie ruskiej królowej Jadwigi. W r. 1400 świadkował w akcie odnowienia Uniw. Krak.; w r. 1417 był wśród panów, którym – jak informuje Długosz – król polecił przybyć do Sanoka na swój ślub z Elżbietą Granowską; w r. 1419 wraz z innymi dostojnikami gwarantował pokój zawarty przez króla z Danią; w r. 1420 uczestniczył w specjalnym sądzie, który uwolnił kanclerza Wojciecha Jastrzębca od zarzutu złego wypełnienia swojej misji u Zygmunta Luksemburczyka, rozsądzającego spór polsko-krzyżacki. Gdy w r. 1421 toczyły się pertraktacje w sprawie małżeństwa Jadwigi (córki Jagiełły i Anny cylejskiej) z Fryderykiem brandenburskim, a niektórzy panowie opowiadali się za wydaniem jej za księcia słupskiego Bogusława, ciętym dowcipem miał ich O. – zdaniem Długosza – odwieść od takiego zamysłu. W r. 1427 był wśród dostojników i matron, wobec których królowa Zofia oczyściła się z zarzutu pozamałżeńskich związków. O. uczestniczył w r. 1423 w zjeździe w Warcie, na którym uchwalono nowe prawa dla Królestwa, a dwa lata później w zjeździe w Brześciu, gdzie szlachta za cenę uznania następstwa na tronie polskim Władysława, syna Jagiełły, przedstawiła królowi do zatwierdzenia słynny przywilej stanowy. Musiał również znaleźć się na zjeździe łęczyckim r.n., na którym szlachta – wobec oporów ze strony króla – ów projekt przywileju ostentacyjnie pocięła, pozostawiając w zawieszeniu sprawę sukcesji. Brał udział w zjeździe krakowskim w lutym 1430, ale nie przybył już prawdopodobnie na zjazd jedleński w marcu 1430, bo nie figuruje w liście świadków ogłoszonego tam przywileju dla szlachty, ani w deklaracji skonfederowanych dostojników, którzy zobowiązali się przyjąć na tron polski po śmierci Jagiełły jednego z jego synów. Jest przy tym znamienne, że wśród 59 pieczęci, w które opatrzono ten dokument, była również pieczęć kasztelana krakowskiego, co może oznaczać, że znalazła się ona przy ostatecznej redakcji dokumentu, dokonanej być może w Krakowie, lub że miał ją przy sobie jakiś jego pełnomocnik uczestniczący w zjeździe.
Duża aktywność O-ego przejawiała się również na innych polach. Zasiadał wielokrotnie jako asesor w sądach ziemskich, występował w charakterze arbitra w sprawach wysoko postawionych w hierarchii społecznej osób, na jego ręce składano przysięgi; był wystawcą szeregu dokumentów, poręczał np. dług księżny mazowieckiej Katarzyny, jako kasztelan sandomierski lokował na prawie niemieckim (1394) związaną z tym urzędem wieś Gnojnicę koło Ropczyc. Upamiętnił się fundacją ołtarza Św. Macieja apostoła i Św. Jadwigi w katedrze krakowskiej; przeznaczył na ten cel swój dom pod Wawelem przy ul. Kanoniczej, który miał z nadania królewskiego. O. zmarł prawdopodobnie pod koniec 1430 r., w każdym razie przed 27 XII, kiedy to poświadczona jest Krystyna «castellanissa Cracoviensis», żona następcy O-ego na kasztelanii krakowskiej Mikołaja z Michałowa. Istnieje tradycja, że O. został pochowany w katedrze krakowskiej.
O. był żonaty z nie znaną nam bliżej Katarzyną. Źródła poświadczają dowodnie 2 jego synów. Byli to: Warsz (zob.), prawdopodobnie starszy, oraz Krystyn, który występuje w r. 1433 jako «filius olim Christini de Ostrow castellani Cracoviensis». Miał też córkę Annę, która była żoną Jakuba z Pleszowa.
Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy, s. 13–15, 100, 147, 167, 182, 228; Niesiecki, VII 205; Paprocki, s. 546; Żychliński, XI 129; – Chodźko L., Historia domu Rawitów-Ostrowskich, Lw. 1871 s. 181–262; Dąbrowski J., Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kr. 1918 s. 208; Halecki O., Ostatnie lata Świdrygiełły i sprawa wołyńska za Kazimierza Jagiellończyka, Kr. 1915 s. 129; Kuczyński S. M., Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409–1411, W. 1955; Kutrzeba S., Unia Polski z Litwą, w: Polska i Litwa w dziejowym stosunku, Kr. 1914 s. 453–6; Maciejewska W., Jadwiga królowa polska, Kr. 1934 s. 147; Prochaska A., Król Władysław Jagiełło, Kr. 1908 I–II; Semkowicz W., Braterstwo szlachty polskiej z bojarstwem litewskim w unii horodelskiej, w: Polska i Litwa w dziejowym stosunku, Kr. 1914 s. 393–446; Strzelecka A., O królowej Jadwidze, Lw. 1933 s. 63–4; Szajnocha K., Jadwiga i Jagiełło, W. 1969 II; – Akta grodz. i ziem., II, III, VI–IX; Akta Unii, nr 1, 2, 49; Arch. Kom. Prawn., Kr. 1936 X; Arch. Sanguszków, II; Cod. epist. saec. XV, I–II; Cod. epist. Vitoldi; Cod. Pol., I–III; Długosz, Historia, III–IV; tenże, Liber benef., I, III; Dok. kuj. i maz., nr 96 s. 276; Dokumenty sądu ziemskiego krakowskiego 1302–1453, Wyd. Z. Perzanowski, Wr. 1971; Kod. katedry krak., II; Kod. Litwy (Raczyński), s. 129–34, 203–5; Kod. m. Kr., III; Kod. mogilski; Kod. Mpol., III–IV; Kod. wielicki, s. 16, 18; Kod. Wpol., III, V; Liber cancelariae Stanislai Ciołek, Wyd. J. Caro, Wien 1874 II, Archiv f. österreichische Geschichte, Bd 52; Lites, I–2 s. 38, II s. 84, 307; Materiały archiwalne wyjęte z metryki litewskiej, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1890; Najstarsze źródła heraldyki polskiej, Wyd. H. Polaczkówna, Lw. 1924 s. 15; Rachunki dworu Władysława Jagiełły; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 1053, 1068, 1181, 1248, 1259, 1455, 1526, 1802, 1895, 1933, 1939, 1980, 1981, 1997, 2007, 2043, 2069, 2092, 2101, 2186, 2205, 2216, 2218, 2480, 2542, VIII s. 313 – CLX, nr 8695; Zapiski sądowe województwa sandomierskiego, Wyd. F. Piekosiński, Arch. Kom. Prawn., Kr. 1907 VIII cz. 1; Zbiór dok. katedry i diecezji krak., I nr 99, 198, 200; Zbiór dok. mpol., I nr 129, 193, 194, 208, 220, 249, 258, 264, 270, 279, 301, 344, II nr 347, 376, 384, 385, 389, 392, 394, 405, IV nr 1119, V nr 1191, 1218, 1365, VI nr 1546, 1559, 1561, 1562, 1576, 1587, 1589, 1590, 1591, 1594, 1601, 1602, 1607, 1608, 1615, 1617, 1620, 1622, 1643–5, 1650, 1681, 1690, 1691, 1697, 1698, 1700, 1703, 1708, 1718, 1722, 1727, 1729, 1730, 1735, 1737, 1749, 1762, 1767, 1774, 1775, 1781–3, 1787, 1797, 1800, 1804, 1808, 1818–20, 1842, 1843, 1854, 1856–8, 1860, 1862, VII nr 1865, 1866, 1889–91, 1895, 1896, 1900, 1902, 1906–8, 1918–20, 1926, 1930, 1931, 1942, 1948, 1950, 1954, 1959, 1961, 1962, 1975–7, 1979, 1981, 1999–2001, 2016, 2023, 2036, 2037, 2040, 2049, 2065, 2067, VIII nr 2539, 2555, 2558, 2561; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 4 s. 27, 174, 186, Terr. Crac., t. 6 s. 356, t. 146 s. 189, t. 197 s. 255.
Jerzy Wyrozumski